Dijital Dönüşümde Tekelleşme Tehdidi

Bahçeşehir Üniversitesi Ekonomi Bölümü Öğretim Üyesi Doç. Dr. Emin Köksal, rekabet gücünün inovasyon ve dijital dönüşümde belirleyici olduğunu belirterek, bu sürecin önündeki en büyük engelin “tekelleşme” olduğunu söyledi.

AA muhabirine değerlendirmelerde bulunan Köksal, son 25 yıldır teknoloji ve dijitalleşmenin küresel ekonomileri benzeri görülmemiş bir dönüşüme zorladığını, rekabet gücünün de bu süreçte giderek önem kazandığını belirtti.

Köksal, dijitalleşme öncesi dönemde ekonomilere yön veren şirketlerin petrol şirketleri olduğunu ancak onların yerini artık teknoloji şirketlerinin aldığını ifade ederek, bu dönüşümün beraberinde getirdiği bazı “ciddi zorluklara” dikkati çekti.

Bu zorlukların başında “tekelleşme”nin geldiğini vurgulayan Köksal, dijital platformların popülerleşmesiyle güçlenen “ağ etkisinin” bu platformları kontrol eden şirketlere piyasada daha da baskın hale gelme avantajı sağladığını ve rekabeti zayıflattığını vurguladı.

Köksal, “Yani bir platform ne kadar çok kullanıcıya sahipse o kadar değerli hale geliyor. WhatsApp’ı düşünün mesela. Neden kullanıyorsunuz? Çünkü herkesin kullandığını biliyorsunuz. Yeni bir mesajlaşma uygulaması çıksa, ne kadar iyi olursa olsun insanları oraya çekmek çok zor.” dedi.

Dijital dönüşümle ortaya çıkan diğer bir zorluğun da “veri avantajı” olduğunu aktaran Köksal, dijital platformların topladıkları devasa verileri analiz ederek, hizmetlerini sürekli iyileştirdiklerini kaydetti.

Köksal, büyük verileri elinde bulunduran şirketlerin aynı zamanda “ölçek ekonomisi” avantajıyla rekabeti ciddi şekilde kısıtladığını vurgulayarak, “Bu platformları kurmak için başlangıç maliyetleri çok yüksek ama sonrasında her yeni kullanıcının maliyeti neredeyse sıfır. Bu da büyük oyuncuların inanılmaz bir maliyet avantajına sahip olması demek.” diye konuştu.

Dijital platformlar rekabeti zayıflatıyor

Büyük teknoloji şirketlerinin dijital ekosistemde belirleyici konuma geldiğini ifade eden Köksal, “Google ve Meta, dijital dünyanın altyapısını kontrol eden şirketler haline gelirken, rekabeti kısıtlayan uygulamalarıyla endişe yaratıyor. Örneğin, Google’ın arama sonuçlarında kendi hizmetlerini üst sıralara yerleştirmesi veya Apple’ın App Store’da bazı uygulamalara kısıtlama getirmesi rekabeti olumsuz etkiliyor.” değerlendirmesini yaptı.

Köksal, bu şirketlerin “katil devralmalar” (killer acquisations) stratejileriyle de piyasada kendilerine potansiyel rakip olabilecek küçük şirketleri daha büyümeden satın aldıklarını kaydederek, ” Facebook’un Instagram’ı satın alması bunun en iyi huylu örneği. Ancak çoğu zaman satın alma sonrası hizmetlerin sonlandırıldığını görüyoruz.” dedi.

Rekabeti kolaylaştıran yasalar yetersiz

Tekelleşmenin önüne geçerek rekabeti kolaylaştıran yasaların dijital sektörün hızlı gelişen dinamik yapısına ayak uydurmakta zorlandığının altını çizen Köksal, şöyle devam etti:

“Yapay zeka alanındaki baş döndürücü gelişmeler bunun en güncel örneği. Her gün yeni bir teknolojik atılım, yeni bir iş modeli veya yeni bir dijital platform ortaya çıkıyor. Bu dinamik yapı içinde geleneksel rekabet hukuku araçlarının yetersiz kalabildiğini görüyoruz. Mevcut sistemde, rekabete aykırı bir davranış tespit edildiğinde soruşturma açılıyor ve bu süreç ortalama 1,5 yıl sürüyor.

Dijital pazarların hızlı değişen doğası düşünüldüğünde, bu süre zarfında pazarda geri döndürülemez hasarlar oluşabiliyor. Özellikle büyük platformların tekrarlayan anti-rekabetçi davranışları söz konusu olduğunda, her bir soruşturma için bu kadar beklemek toplumsal refah açısından ciddi kayıplara yol açıyor.”

” Türkiye’nin dinamik bir girişimci ekosistemi var”

Türkiye’nin dijital dönüşüm sürecinde önemli fırsatlar barındırdığını aktaran Köksal, Türkiye’nin son yıllarda dijital ekonomi alanında önemli adımlar attığını, özellikle e-ticaret, fintech ve oyun sektörlerinde başarılı girişimlerin ortaya çıktığını söyledi.

Köksal, “E-ticaret hacmimiz son yıllarda inanılmaz bir hızla büyüyor. Özellikle kovid salgını döneminde müthiş bir sıçrama yaşandı. Kimi yerli girişimlerimiz global pazarlara açıldı. En büyük avantajlarımızdan biri, genç ve teknoloji meraklısı bir nüfusa sahip olmamız. Bu müthiş bir potansiyel yaratıyor. Girişimcilik ekosistemimiz de giderek olgunlaşıyor.” dedi.

Türkiye’de sürdürülebilir büyüme için sağlıklı bir rekabet ortamına ihtiyaç duyulduğunu belirten Köksal, şu değerlendirmelerde bulundu:

“Düzenleyici çerçeve halen yetersiz. Şu anda 6563 sayılı Elektronik Ticaret Kanunu ve 4054 sayılı Rekabet Kanunu yürürlükte ancak bu yasalar dijital çağın yeni zorluklarına yanıt vermekte zorlanıyor. Dijital altyapı yatırımları konusunda daha fazla çaba gerekiyor. Özellikle fiber internet altyapısının yaygınlaştırılması kritik önem taşıyor. Ayrıca 5G gibi yeni nesil teknolojilere geçiş süreci hızlandırılmalı. Bir diğer önemli konu ise nitelikli insan kaynağı eksikliği. Türkiye’de yazılım ve bilişim alanında ciddi bir uzman açığı var ve bu açık giderek büyüyor.”

“Türkiye, yeni düzenlemelerle dijital rekabeti artırabilir”

Köksal, Türkiye’de dijital rekabeti artırmaya yönelik düzenlemeler kapsamında Rekabet Kurumunun hazırladığı yeni kanun taslağına değinerek, “Taslağın en önemli unsurlarından biri, ‘önemli pazar gücüne sahip’ platformlara yönelik ek yükümlülükler getirmesi. Tüm platformları aynı kurallara tabi tutmak yerine, piyasada belirleyici güce sahip olanlardan daha fazla şeffaflık ve sorumluluk bekleniyor.” ifadelerini kullandı.

Veri paylaşımı konusundaki düzenlemelerin kritik öneme sahip olduğunu vurgulayan Köksal, bu düzenlemelerle büyük platformların, topladıkları verileri belirli koşullar altında diğer oyuncularla paylaşmak zorunda kalacağını, bunun da özellikle yeni girişimler için büyük bir fırsat yaratabileceğini söyledi.

Köksal, büyük platformların kendi ürün ve hizmetlerini kayırmalarına karşı daha sıkı düzenlemeler getirileceğini ifade ederek, “Rekabetin korunması, özellikle KOBİ’ler için kritik bir mesele. Bu düzenlemelerin olumlu etkilerini e-ticaret ve arama motoru hizmetlerinde görmeye başlayacağız.” dedi.

Yeni düzenlemeyle kullanıcıların kendi verilerinin nasıl kullanıldığı konusunda daha fazla söz sahibi olacağına işaret eden Köksal, “Kullanıcılar, platformlar arası geçiş yapabilecek ve daha şeffaf bir hizmet alabilecekler. Düşünün, bir e-ticaret platformunda yıllarca alışveriş yaptınız ve zengin bir alışveriş geçmişiniz oluştu. Yeni düzenlemeyle bu veriyi başka bir platforma taşıyabileceksiniz.” dedi.

Köksal, şu anda büyük platformların yarattığı rekabet baskısı altında ayakta kalmaya çalışan pek çok yerli girişim olduğunu, yeni düzenlemeyle daha adil bir rekabet ortamında, yerli girişimler için de önemli fırsatların ortaya çıkacağını vurguladı.

Düzenlemelerin uygulanması ve denetlenmesinin kritik öneme sahip olduğuna işaret eden Köksal, “En iyi tasarlanmış düzenleme bile etkili bir şekilde uygulanmazsa istenen sonuçları vermez. Ayrıca, regülasyonlar bir yandan rekabeti korurken diğer yandan inovasyonu engellememeli.” şeklinde konuştu.